LUMBALGIE EN DE 10 BEKKENWERVELS

Anatomische retoriek

Volgens de anatomische literatuur onderscheiden we 7 cervicale, 12 thoracale en 5 lumbale wervels. De wervelkolom wordt als laatste, maar niet het minst, aangevuld met een sacraal en coccygeaal bot. Dit caudale gebied wordt samen met beide iliacale botten het bekken genoemd.

Als we die regio nader bekijken, kunnen we zien dat het sacrale en coccygeale bot ossificaties zijn van respectievelijk 5 sacrale en 4 coccygeale wervels (sommige auteurs spreken van 3 coccygeale). Hoewel het er aan de buitenkant als één bot uitziet, wordt bij een sagittale snede duidelijk dat het heiligbeen 5 individuele wervels blijft omdat de ossificatie voornamelijk in het corticale deel van het bot voorkomt. Dit is moeilijker waar te nemen voor het coccygeale bot, maar de oorsprong is ook daar nog steeds waarneembaar. Dus, waarom zouden we niet spreken van een wervelkolom bestaande uit 7 halswervels, 12 borstwervels en 5 lendenwervels die wordt aangevuld met 9 bekkenwervels?

Hoewel zeldzaam, komt het voor dat de 5e lumbale wervel ossificeert met het sacrale bot. Dit fenomeen staat bekend als de sacralisatie van L5. In de meeste gevallen verschijnt het slechts aan één kant van de wervelkolom. Als we dit fenomeen van sacralisatie nader bekijken, wordt het duidelijk dat het niet zo'n vreemd idee is om de aanwezigheid van 6 sacrale wervels (L5 + 5 sacraal) te definiëren. Bijgevolg zouden we onze nomenclatuur kunnen veranderen door die 5e lumbale opnieuw te definiëren in de 1ste sacrale wervel. En dit leidt tot de mogelijkheid om 10 bekkenwervels te beschrijven: 6 sacrale + 4 coccygeale. Dit denkspel kan een glimlach veroorzaken of zelfs ongeloof dat de vraag oproept: waarom zouden we dit doen? Is dit niet gewoon een domme mentale oefening? En met welk doel? Laten we eens kijken.

Het mechanisme achter ossificatie

Bindweefsel is ook bekend als binnenweefsel of mesoderm (de laatste beide zijn embryologische begrippen). Dit bindweefsel is er in een grote verscheidenheid. Het verschijnt zowel in vloeibare (bloed) als vaste toestand (bot). En tussenin hebben we elke verschijningsvorm zoals fascia, pees, ligament, enz..

Wanneer bindweefsel meer naar een vloeibare toestand neigt, bevorderen de vorm en functie de chemische (metabole) uitwisseling vanwege de hoge permeabiliteit - de ondersteuning tegen fysieke belasting is echter laag. Kijkend naar het andere uiterste, dan zal bindweefsel, dat neigt naar een vaste toestand zoals bot, in vorm en functie een mechanische ondersteuning tegen fysieke belasting bevorderen- ondersteuning voor een chemische uitwisseling is laag.

Als we het fenomeen van het leven bestuderen, kunnen we zien dat het wordt gekenmerkt door een constante verandering van vorm (aanpassing). Deze wijziging is afhankelijk van de omgevingsomstandigheden. We kunnen concluderen dat het leven in feite een constante zoektocht is naar een geoptimaliseerde toestand. Een toestand die voldoende chemische (metabole) uitwisseling mogelijk maakt terwijl een zekere fysieke weerstand tegen bijvoorbeeld zwaartekracht gegarandeerd is - en vice versa.

Ossificatie van bindweefsel is een reis van constante verandering beginnend in vloeibare toestand naar vaste toestand. Het is een kwestie van de evenredige aanwezigheid van de vier componenten van bindweefsel: water, matrix, cellen, vezels - chronologisch aanwezig in deze volgorde. De Duitse embryoloog E. Blechschmidt noemt het gebied waar de verbening plaatsvindt een “Densationsfeld” (verdichtingsveld). Deze velden kunnen gedurende vele embryologische ontwikkelingsstadia worden waargenomen, maar ook tot lang na de geboorte. In feite komen Densationsvelden ons hele leven voor. Onder bepaalde omstandigheden worden deze veranderingen in textuur zelfs gedefinieerd als pathologieën zoals osteofytose of verkalking van de supraspinatuspees in het schoudergebied. Of wat te denken van het calcaneusspoor? Allemaal voorbeelden van (re)actieve Densationsfelder.

Een van de gemeenschappelijke kenmerken van deze dichtheidsveranderingen is het feit dat deze velden gebieden zijn waar water uit het gebied wordt geduwd terwijl de matrix tussen de vezels wordt gevangen. Het bindweefsel wordt compacter. Dientengevolge neemt de metabolische uitwisseling af terwijl het ondersteunende kenmerk voor fysieke belasting toeneemt. Hoewel chemische processen niet kunnen worden uitgesloten in het verbeningsproces, kan het belang van de fysieke kenmerken in het transformatieproces niet worden ontkend. Integendeel!

Fysische condities die tot densificatie leiden

ONTWIKKELINGSCONDITIES

Zwellingsgroei - De ontwikkeling van de wervelkolom wordt gekenmerkt door een aantal chronologische stappen. Om te beginnen is er de compressie-invloed uitgaande van grensweefselgroei zoals die van de toekomstige neurale buis. Deze samendrukkende invloed heeft een onmiddellijke impact op de naburige cellen van het binnenweefsel. Het gebied waar deze toekomstige bindweefselcellen worden samengedrukt, wordt gedefinieerd als een contusieveld. Binnen dit veld worden jonge kraakbeencellen ontwikkeld. Deze cellen vertonen naast hun veranderde vorm ook een ander metabolisch gedrag dat duidelijk wordt in het verschijnen van vezels in hun directe omgeving.

Ontwikkeling gebeurt niet alleen in een bepaalde chronologie, maar ook in fasen. We kunnen duidelijk fasen van metabole activiteit onderscheiden, afgewisseld door momenten van relatieve metabole rust. De actieve metabole fase van de neurale buis veroorzaakt de compressie van aangrenzende binnenweefselcellen. Na deze actieve fase kunnen we een moment van relatieve rust waarnemen waarin het fenomeen van expansiegroei kan worden waargenomen. Deze expansiegroei komt van de jonge kraakbeencellen die zijn ontwikkeld binnen het contusieveld. Wanneer de compressie begint te verminderen, beginnen de binnenweefselcellen water op te zuigen en te zwellen – vandaar ook het begrip zwellingsgroei. Dit fenomeen is een gevolg van de oncotische druk. Oncotische druk, ook wel colloïde osmotische druk genoemd, wordt uitgeoefend door eiwitten die de neiging hebben om water aan te trekken. Omdat water uit de cellen werd geduwd, neemt de concentratie van eiwitten in de cel toe en bijgevolg hun oncotische invloed. Zodra deze oncotische druk toeneemt, is het alsof deze cellen als een ballon beginnen op te blazen door het toenemende watervolume. Dit is een specifiek kenmerk van een distusieveld waarin volwassen kraakbeen wordt ontwikkeld.

Deze zwellingsgroei, waarbij binnenweefselcellen elkaar opzij duwen, zal de vezels van het binnenweefsel fysiek belasten (retentieveld). Hierdoor wordt het water tussen de cellen en vezels uit dat gebied geduwd, wat leidt tot verdichting. Dit fenomeen verandert het kraakbeen in enchondraal bot.

Ontwikkelingsbeweging - Maar niet alleen de zwellings- of expansiegroei van kraakbeen leidt tot een toename van fysieke stress op het jonge bindweefsel. Ontwikkelingsbewegingen van organen en orgaansystemen kunnen en zullen een toename van een fysieke belasting in de vezels van dat bindweefsel veroorzaken. Vandaar ook op de toekomstige wervelkolom. Aangezien de ontwikkeling kan worden omschreven als een beweging, wordt een van de kenmerken van die beweging duidelijk binnen de eigenschappen van de vezels: de vezels krijgen een ruimtelijke oriëntatie. Vezels in een retentieveld geven een duidelijke richting aan. In structuren zoals ligamenten en pezen wordt dit vrij duidelijk. Een verdichte vorm van deze vezels is ook aanwezig in benige structuren. In dat geval spreken we van trabeculae. Ook zij hebben een uitgesproken ruimtelijke oriëntatie! Het is een oriëntatie in continuïteit met de vezelrichting van naburig en minder dicht bindweefsel. Sporen van ontwikkelingsbewegingen gerelateerd aan organen zijn duidelijk aanwezig in de structuur van botten!

ZWAARTEKRACHTCONDITIES

Als we eenmaal geboren zijn, is een van de meest confronterende veranderingen de zwaartekracht. Het belast ons lichaam. Dit soort spanning heeft een enorme impact op ons bindweefsel. In de poging om met deze fysieke stress om te gaan, worden krachten in de richting van de minste weerstand afgeleid. Met andere woorden, de vezels van ons losse bindweefsel worden nog beter georganiseerd. En hoe zit het met degenen die al ruimtelijk, directioneel georganiseerd zijn? Deze vezels worden versterkt door een toenemend aantal en door het naar buiten duwen van vloeistof.

Een typisch kenmerk van het toenemende aantal vezels en hun verdichting is dat hun richting-van-de-minste-weerstand overeenkomt met de richting van het ontwikkelingspatroon dat "reeds vooraf geïnstalleerd" was door de ontwikkelingsbeweging van organen en orgaansystemen! Dit leidt tot de conclusie dat ons gedrag onder zwaartekrachtsomstandigheden de bestaande kenmerken van structurering en textuur (dichtheid) als gevolg van eerdere ontwikkelingsbewegingen versterkt.

BETREFFENDE DE BEKKENWERVEL

In relatie tot het bekkengebied moeten we een onderscheid maken tussen het grote en het kleine bekken. Het grotere, het bredere deel van het bekken verwijst voornamelijk naar de iliacale regio. Het kleine bekken verwijst naar de regio die het sacrale en coccygeale bot omvat, evenals het Os ischium (en gedeeltelijk Os pubis).

De vorm en functie van het kleine bekken is nauw verbonden met de ontwikkeling van de urogenitale organen. In feite veroorzaken hun ontwikkelingsbewegingen een gerichte spanning in het bindweefsel van het bekkengebied. Deze spanningsrichting, deze ontwikkelingspatronen, veranderen de toestand van het bindweefsel door de textuur te verdichten. Deze transformatie van het bekkengebied is een continu gegeven dat plaatsvindt tot lang na de geboorte! Deze postpartum verandering van de bekkenvorm wordt bijvoorbeeld duidelijk tijdens de puberteit van jonge vrouwen voorafgaand aan en tijdens de eerste menstruaties. En niet te vergeten de zwangerschapsperiode waarin de bekkenvorm ook verandert! (voor de biochemici onder ons: ja, metabole veranderingen hebben een invloed op de textuur van het bindweefsel om het "voor te bereiden" op de komende geboorte - hoewel deze "voorbereidende verandering" meer overwogen moet worden als een “gevolg” van veranderende chemische EN fysieke condities binnen die regio).

Bijkomende invloed van de zwaartekracht, vooral toenemend door de veranderende houding (bipodale positie), versterkt de spanning op het bindweefsel en versnelt het verdichtingsproces. Het versterkt de spanning op de reeds aanwezige richtingskenmerken van de vezels. En dit leidt tot een transformatie van het bekkengebied.

Lumbaal 5 zou sacraal 1 dienen te heten

Wanneer we de bewegingen van de structuren die betrokken zijn bij de urogenitale ontwikkeling grondig bestuderen, wordt het duidelijk dat de spanningrichting van deze gebeurtenis tot ver in het zogenaamde lumbale gebied reikt. Structuren zoals het Lig. suspensorium ovarii strekken zich waaiervormig uit tot in het gebied van de wervel lumbaal 5. Binnen datzelfde gebied zijn er ook andere veranderingen in de textuur. Ligamenten zoals de iliolumbale zijn duidelijk verdichtingen die optreden als gevolg van spanning die gedeeltelijk wordt veroorzaakt door de ontwikkelingsbewegingen van de urogenitale organen. Op latere leeftijd worden deze structuren door de zwaartekracht extra belast zodra het individu in een rechtopstaande (bipodale) positie komt.

Zowel in de anatomie- als in de embryologieboeken wordt het zogenaamde Lig. suspensorium ovarii alleen beschreven bij vrouwen. We moeten er echter rekening mee houden dat de dalende beweging van de eierstokken ook voor de testis kan worden beschreven. De gonaden van beide geslachten ondergaan (bijna) dezelfde ontwikkelingsomstandigheden. Er kunnen enkele geslachtsspecifieke verschillen zijn, de tendens van de ontwikkelingsbeweging is echter hetzelfde.

Deze beweging veroorzaakt spanning en daardoor een verdichting van het binnenweefsel (toekomstig bindweefsel). Deze verandering in textuur leidt bij beide geslachten tot dezelfde sporen van vezelorganisatie. Afhankelijk van de mate van herkenbaarheid wordt het bekend onder een specifieke anatomische nomenclatuur voor een specifieke structuur, ... of ook niet. Als voorbeeld: het mannelijke gubernaculum is gelijk aan de vrouwelijke lig. Teres uteri waar het vrouwelijke Lig. suspensorium ovarii gelijk is aan het mannelijk ... blijkbaar niets. Is dat zo? Kijkend naar de microscopische dimensies van het bindweefsel van dat gebied, zal de samenstelling van het bindweefsel in dat gebied iets anders vertellen! (A.T. Still, Philosophy of Osteopathy, Page 17-18: what I mean by anatomy)

(Voor de anatomieliefhebbers onder ons, hier is een voorproefje: hoe zit het met het ligament van Clado tussen het Lig. Latum en de Appendix vermiformis? Is dit een anatomische realiteit of alleen de (waan)voorstelling van een Franse gynaecoloog 1856-1905; Stedman's medische eponiemen)

Vorm is een gevolg van zijn structuren en hun positionele relaties. Functie is een constante poging om die oorspronkelijke vorm te behouden. Functie is een constante weerstand tegen een verandering in de positionele relatie. In dat verband is de 5e lumbale wervel een structureel onderdeel van de wervelkolom. Maar vanwege zijn positionele relaties zeker ook een structureel onderdeel van het urogenitale systeem in het bekkengebied. Daarom is het logisch om deze L5 de 1e bekkenwervel te noemen! Vanwege de intieme relatie met het urogenitale apparaat is het logischer om precies deze nomenclatuur te gebruiken. Een relatie die het bekkengebied zijn specifieke vorm en functie geeft!

Anatomische realiteit of enkel een hersenspel?

Het hersenspel van het herdefiniëren van anatomische structuren, hoe realistisch is het? En met welk doel? De vraag die we onszelf kunnen stellen is: naast het zeldzame fenomeen van de sacralisatie van L5, zijn er nog andere anatomische en/of functionele indicaties voor de veronderstelling dat deze wervel moet worden gezien als de eerste sacrale (of de 1e van 10 bekkenwervels) ?

WEEFSELOORSPRONG VAN LAAG LUMBALE PIJN

In 1991 publiceerden Kuslich en zijn collega's een artikel onder de titel "Tissue origin of low back pain and sciatica" (Orthopedic Clinics of North America, Vol.22 No2). De meest interessante conclusie van hun onderzoek is dat zowel lumbale pijn alsook ischialgie alleen verklaard kunnen worden door de aanwezigheid van een ontsteking van de zenuwwortel. Trekken en duwen op de huid, spieren, gewrichtsbanden, gewrichtscapsules, tussenwervelschijven,… geen van deze weefsels kon worden gekoppeld aan het gevoel van de patiënt met lumbale pijn en/of ischialgie!

Als we nu dieper ingaan op de fysiologische oorsprong van weefselontsteking, kunnen er verschillende conclusies worden getrokken. Om te beginnen: alleen bindweefsel kan ontstoken raken! En ontsteking heeft duidelijk een vasculaire achtergrond. Dit laatste betekent dat congestie in het vaatstelsel maar al te vaak, zo niet altijd, een significant klinisch teken van ontsteking is. Deze congestie houdt verband met de vorm en functie van het veno-lymfatisch deel van onze vascularisatie. En nu wordt het interessant.

VASCULARISATIE VAN L5

Lage rugpijn, evenals ischialgie, is een veel voorkomende reden voor patiënten om een osteopaat te bezoeken. Een gedetailleerde kennis van de vascularisatie van dat gebied zou daarom een primaire voorwaarde moeten zijn om te kunnen begrijpen wat dat symptoom veroorzaakt.

Kan het een wervel zijn die in een bepaalde positie is vergrendeld (FRS, ERS, NSR - zie wetten van Fryette)? Ja, waarom niet. Maar dit geeft geen antwoord op de vraag wie of wat de positionele relatie van die wervel met betrekking tot de aangrenzende structuren heeft veranderd. De algemene verklaring/pseudo-excuus van “iets verkeerds te hebben opgetild” of “heeft een verkeerde beweging gedaan” is veel te simplistisch en verreweg niet de enige reden; hoe zit het met de patiënten die "ermee wakker werden"? Evenmin verklaart het concept van de “dysfunctie” van een wervel echt de expliciete kenmerken van “chemische pijn” (diffuus, toename in geval van immobiliteit, aangeduid als C-fibre pijn, enz.). Een chemische pijn die zo specifiek is bij ontstekingen. Ontsteking, wat volgens de bevindingen van Kuslich et al. een zeer belangrijke klinische voorwaarde is voor lumbale en ischiaspijn.

Bij ontstekingen dient de aandacht te worden gevestigd op de (micro)vascularisatie van het gebied waar het symptoom optreedt. Dus, wat is de vasculaire bijdrage aan dat symptoom en waar komt het vandaan? Het eerste dat anatomisch interessant is, is het feit dat het gebied van de wervel L5 wordt gevasculariseerd door een veneuze structuur die niet rechtstreeks aansluit op de Vena cava inferieur, maar ... hoe kan het anders: de veneuze bloedvaten van de bekken. En in dit specifieke geval, hoewel er veel variaties zijn, ook de mogelijkheid naar de veneuze bloedvaten van het kleine bekken (urogenitaal!).

Bovendien mogen we niet vergeten dat deze veneuze vaten GEEN kleppen hebben. Deze afwezigheid van kleppen leidt tot een niet vastgelegde richting van de bloedstroom. Onder normale omstandigheden zouden we verwachten dat het 5e lumbale gebied naar het bekkengebied stroomt en vandaar naar de interne iliacale ader, enz. Enz. Maar wat in het geval van bekkencongestie (urogenitale/rectale)? Is het mogelijk dat de richting van de bloedstroom omdraait? Welnu, tenminste gaat de druk in deze vaten omhoog en dit kan congestie van het bekken naar dat gebied van L5 veroorzaken. Herlihy spreekt in zijn publicatie van 1947 (Revision of the venous system) zelfs van een bypass van het bekken naar de wervelkolom en vandaar rechtstreeks naar intracraniële (durale) sinussen! Volgens Herlihy is het dus mogelijk dat bloed direct naar de wervelkolom kan worden verplaatst. Batson (1956) beschrijft deze bloedvaten van de wervelkolom als veneuze voorraadhuizen. Uit zijn experimenten blijkt dat het bekkengebied absoluut een voorkeursgebied is voor een bloedverschuiving in de wervelkolom (zie ook Gilbert Breschet 1826). Onnodig te vermelden is dat wanneer het bloed naar de aderen van de wervelkolom wordt verplaatst, ook de druk in de durale sinussen zal stijgen. In het geval dat de veneuze shunts, zoals de verbinding tussen de Sinus cavernosus en de Plexus pterygoideus wordt belemmerd, kan deze toename van druk symptomen veroorzaken zoals bvb. retro-oculaire hoofdpijn. Het symptoom kan zich in het craniale gebied bevinden en de pijn kan in de lumbale zijn. De eerste oorzaak van dat probleem kan echter in het bekkengebied liggen.

Dus als we meer gedetailleerd kijken naar de vascularisatie van de wervel L5, merken we deze nauwe relatie met bloedvaten van het bekkengebied op. Het mag dan ook niet verbazen dat het spanningspatroon binnen de structuren die verband houden met het urogenitale systeem, en zich in het bekken bevindt, tevens alle andere structuren omvat die positioneel en directioneel met elkaar in verband staan. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat een behandeling van het omringende “suspensie”-apparaat van het urogenitale systeem een impact heeft op het congestieverschijnsel van het bekkengebied, inclusief L5 (en zelfs in het schedelgebied)! Een behandeling van de fasciën, ligamenten en andere verdichte gebieden van het bindweefsel (inclusief benige trabeculae) in relatie tot dat gebied zal een impact hebben op de vascularisatie van L5 (of moeten we zeggen bekkenwervel 1?). Deze behandeling kan gezien worden als een behandeling van zowel het cranio-vertebro-sacraal systeem alsook het viscerale systeem. Het is gewoon een kwestie van het definiëren van "de kenmerken van het systeem" in relatie tot de regio van het symptoom - tot welk systeem behoort de bindweefselspanning in de vorm van een patroon?

BETREFFENDE MUSCULUS PSOAS MAJOR EN MEER

De speciale vascularisatie van de lendenwervel 5 is niet de enige anatomische indicatie voor het feit dat deze wervel een andere naam zou moeten krijgen. Als we naar de Musculus psoas major kijken, is het duidelijk dat deze spier tot aan de wervel L4 zijn “oorsprong” heeft. Waarom niet tot L5? Waarom bevindt bovendien de Truncus lumbosacralis zich op L4-L5 en niet op L5-S1? Het is alleen logisch als we de 5e lumbale wervel zien als onderdeel van het bekkengebied. Een gebied dat zich uitstrekt tot een bepaald compartiment van de ledematen dat doorloopt langs een neurovasculaire as gerelateerd aan de Nervus ischiadicus... Wat was de weefseloorsprong van de ischialgie ook al weer? Precies!

Wat te doen in het geval van?

Wat doe je in het geval van bijvoorbeeld lumbale pijn, ischialgie, of ...? Welke techniek gebruik je, een high velocity thrust of liever een Sutherland-techniek? Of, hoe waardevol is een spiertechniek zoals die van Mitchell in het licht van de ontdekking van Kuslich (spieren komen niet in aanmerking)?

Vooreerst begint “wat doe je in het geval van” met een anatomisch begrijpen van het probleem van de patiënt. En dit is meer dan alleen enkele anatomische structuren van buiten kennen! Het gaat over vorm, structuren en positionele relaties. Weten wat het betekent is een weten over "het normale" (zie A.T. Still). En dit gaat verder dan de grenzen van de macroscopische dimensies. Positionele relaties worden duidelijk (logisch) zodra ze een ruimtelijk georganiseerde directionele context krijgen. Een context beschreven in de vorm van een patroon, een kennis die bijvoorbeeld tijdens embryologische studies duidelijk wordt.

En dan is er nog de vraag welke techniek. De modus operandi "dit symptoom = die techniek" is een zeer sterke simplistische benadering (A.T. Still, Philosophy of osteopathy, pagina 2: I do not instruct the student to punch or pull a certain bone, … for a certain disease, …). Een simplistische benadering die alleen vereist is voor degenen die hun anatomie niet kennen. Of met de woorden van A.T. Still: they have nothing to reason from (Autobiography, hoofdstuk 12, pagina 162). Daarom begrijpen ze het probleem van de patiënt niet!

Technieken zijn slechts hulpmiddelen. Als we kijken naar de aard van de weefselreactie op zowel fysieke als chemische omstandigheden, kunnen we vaststellen dat twee “fysieke krachten” een belangrijke rol spelen: compressie- en tractiekrachten. Dus waarom zou men dit niet met meer bewustzijn gebruiken? In feite moeten we ons niet zozeer afvragen welke techniek we moeten gebruiken, maar veel meer de vraag in welke richting we moeten gaan om de spanning uit het bindweefsel te krijgen. Is dit niet een heel eenvoudig maar toch fundamenteel belangrijk principe?

Maar wat betekent dit principe zonder het belang van het visualiseren van deze spanning in het beeld van een levende anatomische vorm? Is dit niet een essentiële voorwaarde voor het toepassen van enige zogenaamde techniek? Het minste wat we kunnen zeggen is dat het een essentiële bijdrage levert aan de nauwkeurigheid van onze technische interventie (A.T. Still, Autobiography, filosofie en mechanische principes van osteopathie, pagina 18: … one thousand of an inch …). Een beeld dat niet alleen alle aanwezige structuren bevat, maar ook hun positionele relaties met andere structuren. Is dit geen voorwaarde om te kunnen onderscheiden wat normaal en abnormaal is?

Conclusie

Het herdefiniëren van de anatomische nomenclatuur op basis van de nauwkeurige beschrijving van positionele relaties tussen anatomische structuren geeft ons een nauwkeuriger beeld van onze patiënt(e) en zijn/haar probleem. De problemen zijn niet de symptomen maar de veranderingen binnen deze relaties. Veranderingen die verschillende manieren van gedrag veroorzaken!

Om, vanwege de klassieke nomenclatuur, historisch verborgen relaties te ontdekken, is er een andere manier nodig om naar de anatomische vorm te kijken. Een goed begrip van de principes achter de ontwikkeling van deze vorm kan ons helpen die manier van kijken te veranderen om nieuwe positionele relaties te zien. Het kan ons helpen om de term “(dys)functie” een andere betekenis te geven.

In een technocratische samenleving, waar schijnbaar technieken voor alles komen, zou het nieuwe credo moeten zijn: vraag me niet hoe ik het heb gedaan, vraag me waarom ik het heb gedaan (*). Een grondige kennis van de anatomie, zowel op basis van inzichten uit het verleden als van het heden, is een voorwaarde om hierop te kunnen antwoorden.

______________________________

(*) Deze woorden komen niet van Andrew Taylor Still, maar ik ben er vrij zeker van dat hij het daarmee eens is.